„a przydź pan jeszcze, to sobie pogadamy…”

Były wakacje 2016 roku. Od dłuższego już czasu zacząłem interesować się historią kamieniołomów z rejonu Cieszyny i Stępiny, które jeszcze z dzieciństwa pamiętałem jako dalekie wtedy tajemnicze grzmoty i dudnienia, a które rodzice tłumaczyli mi, że to w Cieszynie kamienie tłuką.
Wiele lat później pisząc o różańskich wiatrakach temat kamieniołomów naturalnie odżył, bo w każdym młynie wiatrowym musiały być kamienie do mielenia, a skąd je brano?
I tak postanowiłem wyjaśnić to, gdyż potocznie wszystkie kamienie były z Cieszyny, ale jak się okazało nie tylko tam „dobywano” kamień, a tym bardziej żarnowy.
Wpierw polecono mi pana Kazimierza Obrockiego, który bardzo miło mnie przyjął i chętnie udzielił różnych informacji. Ale zdecydowanie stwierdził, że trzeba pójść do sąsiada Jaśka Sobola bo on najstarszy tu i w kamieniołomach robił całe życie.

Jak stwierdził, tak zrobiliśmy i poszliśmy w „odwiedziny”. Zostałem „wprowadzony” i wstępnie pan Kazimierz objaśnił o co chodzi. I tu zaczęło się coś niesamowitego.
Na zadawane przeze mnie pytania Jan miał odpowiedzi, a dokładnie całe historie i wywody. Słysząc to Kazimierz stwierdził, że już jest niepotrzebny i zostałem sam z moim nowo poznanym rozmówcą.
Poczułem się jak w raju mogąc na żywo wysłuchać całej historii kamieniołomów w Cieszynie i w okolicach. Okazało się bowiem, że dziadek Jana, Michał Sobol został tu ściągnięty przez właścicieli kamieniołomów, a dokładnie dzierżawcę żyda Wernera. Wtedy moja ogólna wiedza o kamieniołomach była mała i tylko dotykałem tematu operując kilkoma nazwiskami czy faktami.
Przede wszystkim nurtował mnie pewien napis jaki kiedyś odnalazłem na zapomnianym rusińskim, czy jak kto woli ukraińskim cmentarzu w Bonarówce koło Żyznowa.
Na jednym z nagrobków zobaczyłem sygnaturę Prian Frysztak. Kto to był ten Prian, że podpisywał swoje prace? Nazwisko zupełnie obce. Wystarczyło zapytać Janka, czy wie coś o Prianie? A tu pada odpowiedź pełna informacji o Włochu Pryjanie [tak potocznie wymawiali miejscowi to nazwisko, które żyjący znali już tylko z opowiadań], jego rodzinie i przyjaźni z ojcem Jana i jego stryjkami Janem i Piotrem. Nie za wiele musiałem pytać, bo przecież historia kamieniarstwa w okolicach Frysztaka to historia rodziny Sobolów sięgająca końca XIX wieku i trwająca do dziś, a właściwie na moich oczach kończąca się. Wystarczyło tylko słuchać i notować, bo ilość informacji przerosła mnie już za pierwszym razem. Jednak nauczony doświadczeniem w zbieraniu informacji źródłowych przekazywanych ustnie z zasady nie wierzę we wszystko co słyszę. Próbuję weryfikować, sprawdzać. I tak też było w tym przypadku. Po jakimś czasie znów zawitałem do pana Janka i jak mawiano „od nowa Polska Ludowa”… znów zacząłem pytać o to samo, ale w innym kontekście czy w inny sposób. Odpowiedzi były jednak te same, nie zawsze nazwiska padała w tej samej kolejności, coś na chwilę umykało z głowy Janka, ale za każdym razem wszystko miało sens i dowiadywałem się kolejnych historii. Jak wiedział, to od razu mówił, jak nie był pewny, zaznaczał to, ale nigdy nie zmyślał. To co sam przeżył pamiętał doskonale, co słyszał opowiadał, że tak słyszał, a jak nie potrafił odpowiedzieć to mówił wprost: „tego, to ja nie wiem”. Kolejne spotkania i kolejne nowe informacje, które usłyszałem. I to mnie najbardziej cieszyło. Wiedziałem już, że czym więcej pytań zadam tym więcej informacji mogę uzyskać. Uzyskane gdzie indziej suche nazwiska po zapodaniu do głowy Janka nabierały pełniejszego kształtu, a to kim ten ktoś był, gdzie mieszkał co robił. Z czasem przyzwyczaiłem się, że jak coś z okresu przedwojennego lub wojny to trzeba Janka zapytać. I nie były to już tylko historie kamieniarskie, a przeróżne ludzie sprawy. I to było normalne. Spotykaliśmy się też we frysztackim kościele, gdzie pan Jan gorliwie uczęszczał w niedziele na południową mszę. Nawet siarczyste mrozy nie były mu straszne, co tym bardziej budziło we mnie wielki szacunek i podziw. Ale to był rocznik 23-ci, dobry, jak to mawiają, dobrze przedwojenny.